Voorzitter 1 Verrijn Stuart

 

Een bijzonder mens. Niemand minder dan M.W. Holtrop tuit niet minder dan 10 pagina’s degelijk onderbouwd lof over Verrijn Stuart in Jaarboek Amsterdam 1969-1970: Economist, maar ook begaafd pianist, Goethe-kenner en enthousiast sportbeoefenaar”. (In PDF gedigitaliseerd onder www.digitallibrary.nl van de KNAW). Wat sport betreft is niet toevallig dat zijn zoon voorzitter werd van de Nederlandse bergsportvereniging. Wat betreft muzikaal talent gaat het verhaal dat Verrijn Stuart, begaan en begeesterend docent economie, menigmaal zijn particuliere colleges aan prinses Juliana afsloot met een pianorecital.

V.S. 6.12.46 Amsterdamsche Bank
Verrijn Stuart in de Amsterdamsche Bank 1946

Dat Verrijn Stuart decennia lang bevlogen was voor de vorming en scholing van bankpersoneel noemt Holtrop helaas niet. Maar als directeur, sinds 1939, van de leidende Amsterdamsche Bank was hij vanzelfsprekend de aangewezen persoon om in 1943 voorzitter te worden van de Commissie voor den Cursus, die een landelijke, schriftelijke versie zou gaan uitbrengen vanuit de mondelinge bankcursussen die in Amsterdam en Rotterdam door de respectievelijke lokale bankiersverenigingen waren ingericht. En 25 jaar later was het vanzelfsprekend dat hij voorzitter werd van het N.I.B.E., het kennisinstituut dat naar zijn ideaal was gemodelleerd.

Kennisinstituut? Twee citaten van Verrijn Stuart die er op wijzen dat in de 26 jaar dat hij er direct en/of indirect bij betrokken was, verdergaande idealen nastreefde dan het simpel overdragen van weetjes en handigheden; hij wilde Bildung, om een term te gebruiken die anno 2015 weer hoopvol wordt gebezigd:

. het Ten Geleide op pagina 1 van het allereerste nummer van Bank- en Effectenbedrijf (juni 1952) sloot hij af met “Het menselijk leven wordt eerst werkelijk waardevol door zinvolle arbeid. Slechts het zich gestadig verdiepen in de oorzakelijke of organische samenhang der onderdelen van het bedrijf, waarin men werkt, verschaft morele voldoening en ware arbeidsvreugde”.

. en Holtrop kwalificeert: Zijn kracht lag veeleer in het deelnemen aan en in het stimuleren en activeren van de meningsuitwisseling over de economische problematiek, alsmede in het trekken van de praktische conclusies voor het economische en meer in het bijzonder voor het monetaire en bancaire beleid uit de verworvenheden van het theoretische denken. “Wie het belang der theorie miskent vaart in de mist. Wie haar waarde op juiste wijze weet te schatten heeft de draad van Ariadne in het vaak verbijsterende labyrinth der economische werkelijkheid in handen”.

 Het laatste citaat vond Holtrop in de 8e, herziene, druk van het standaardwerk van prof. dr. G.M. Verrijn Stuart, Geld en Crediet, 1953. Ook dat bevestigt zijn decennia lange invloed op de ontwikkeling van het Nederlandse financiële bestel. Zonder meeheulen of concessies ook. In 1933 bijvoorbeeld nam hij aangaande de gouden standaard een standpunt in tegenover dat van de (monetaire) autoriteiten, en in 1948 over de WTK juist contra de Nederlandsche Bankiersvereniging, namens wie hij in de Bankraad zitting had genomen.

Multipolair. In 1917 werd hij – 24 jaar oud – plaatsvervangend agent van de Nederlandsche Bank in Groningen. 2 Jaar later promoveert hij in Utrecht, bij zijn vader, op ‘Inleiding tot de leer der waardevastheid van het geld’. Datzelfde jaar treedt hij als beambte in dienst bij de Rotterdamsche Bankvereeniging (Robaver). Na een korte periode Indië kreeg hij in 1921 de gelegenheid om in Rotterdam tegelijkertijd directiesecretaris te worden bij Robaver en hoogleraar Munt-, Crediet- en Bankwezen aan de NEH. Dat jaar verschenen van zijn hand ‘Bankpolitiek’ zowel als ‘De leer van het crediet’. Holtrop: werken van beschrijvende en didactische aard, die vele telkens herziene herdrukken beleefden, welke tot de vorming van verscheidene generaties van studerenden hebben bijgedragen. Zelfs werd Verrijn Stuart dat jaar nog redacteur-secretaris van De Economist; dat bleef hij tot 1966!

Ter bevestiging van zijn praktische inslag: 1924 werd het jaar van zijn 2e Indische uitstapje: directeur van de Bank van Indië, belast met de liquidatie van die instelling. Maar terug in Nederland besloot hij in 1925 zich ten volle aan de wetenschap te wijden. Hij leverde een stroom bijdragen op allerlei economisch terrein in Economisch Statistische Berichten, waarvan hij feitelijk de hoofdredactie vormde.

Ter bevestiging van zijn wetenschappelijke inslag: een van die bijdragen in ESB bracht heftige emotie op de Turfmarkt teweeg bij DNB. In juni 1933 pleitte Verrijn Stuart voor het loslaten van de gouden standaard en dat was voor Bankpresident Trip aanleiding om af te treden als curator van het in 1929 opgerichte Nederlandsche Economische Instituut, uitgever van zowel De Economist als ESB, waarvan Verrijn Stuart directeur-secretaris was.

(Terzijde: in 1930 was hij al zijn vader – oprichter van het CBS – opgevolgd als voorzitter van de Vereeniging voor Staathuishoudkunde; vader en zoon bekleedden die functie vanaf 1889 tot 1959!)
Terzijde 2: in het 100-jarig jubileumnummer van ESB, 21 januari 2016, rekent Martin M.G. Fase Verrijn Stuart tot de top 3 van de debaters in de eerste fase van het Dutch Monetarism, terwijl DNB zich afzijdig hield en dat voorlopig bleef; aldus deze voormalige hooggeleerde van DNB zelve.
Ter bevestiging van zijn onafhankelijke inslag: in 1948 werd hij lid van de Bankraad, adviesorgaan van de inmiddels publieke NV De Nederlandsche Bank. Hij was daartoe voorgedragen door de Bedrijfsgroep Handelsbanken/Nederlandsche Bankiersvereniging. Maar in de discussie over de inrichting van de WTK koos hij de visie van de monetaire autoriteiten, tegen die van zijn NBV. Deze laatste was fel gekant tegen de idee en iedere mogelijke vorm van krediettoezicht; tegen selectief (naar dr. H.G. Advokaat, zie het additief bij zijn interview, dissertatie-recensie door Karsten) omdat de bankiers geen invloed van derden wilden accepteren op aard en aanwending van de kredietverlening, tegen kwantitatief omdat zij zich niet konden inleven in de gedachte dat banken geldscheppende instellingen zouden kunnen zijn. “Als we dat eens zouden kunnen, zeiden ze dan!” (naar dr. J.R.M. van den Brink in het additief bij zijn interview op de site). Verrijn Stuarts mandaat werd daarom in 1951 niet verlengd, en bestuurslid van de NVB is hij nooit geworden.
Terzijde: in de eerste naoorlogse jaren speelde de vraag hoe de economie in te richten, volstrekt liberaal zoals vóór de grote depressie of planmatig centraal, zoals in het  Het Plan van den Arbeid de oplossing werd gezocht. Velen uit industrie en handel zagen wel een rol voor staatsplanning, maar de bankiers waren mordicus tegen.
In de jaren ’50 vond de toenmalige minister van Economische Zaken Van den Brink een oplossing in de onverplichte PBO, waarvan de SER het sluitstuk ging vormen. Van den Brink gniffelde later: opmerkelijk dat de banken die zich als enigen zo tegen staatsinvloed bemoeiden, later als enigen een publiekrechtelijke taak toebedeeld kregen, in het monetaire toezicht zoals door de WTK geregeld: niet na, maar in overleg met de representatieve organen uit de kredietinstellingen.

Ter bevestiging van het durende belang van zijn denken en werken: de titel van zijn proefschrift wijst uit dat hij al op jonge leeftijd is gaan nadenken over de herkomst, het belang, het wezen en de functies van geld, in theorie zowel als praktijk. Hij pakte hier de discussie op die in het midden van de 19e eeuw in Engeland was gestart tussen de aanhangers de currency-principles en die van de banking-school. Zowel in 1933 als in 1948 bleek hij over het juiste inzicht te beschikken.

Terzijde: Pas in de jaren ‘60 werden die inzichten in bancaire kring gemeengoed, dankzij de lessen Geld- en Bankwezen van de Bankcursus. Later heeft Klant die via de analyse van de Monobank verder toegankelijk gemaakt. Gezien de aantrekkingskracht van de actiegroep ‘Volgeld’ is dat hoofdstuk van Klant kennelijk toch te vroeg uit het curriculum van Nibe en zijn rechtsopvolgers verdwenen.

Ter bevestiging van zijn maatschappelijke inslag: Op de eerste plaats natuurlijk zijn stroom van betrokken publicatie. Maar ook zijn lidmaatschap van talrijke adviesorganen en commissies, niet in de laatste plaats zijn lidmaat- en later voorzitterschap van de SER 1952-1964; nadat dus de corporatistische angel op bekwame wijze door toen minister Van den Brink uit de PBO was getrokken. (In de NIBE-bundel Veertig jaar NVB uit 1989 geeft Van den Brink nog eens een verhelderende toelichting).

Oprichting 3
Verrijn Stuart bij de oprichting NIBE november 1968

Ter bevestiging van zijn didactische inslag: in 1968 werd Verrijn Stuart – uiteraard – voorzitter van de vereniging N.I.B.E.. Het laatste duwtje daartoe had hij ook zelf gegeven. In 1966 waren doel, missie en methoden geformuleerd en was de vereniging statutair al klaar. Maar Karsten, na Verrijn Stuart en Van den Brink de derde voorzitter van de Stichting ter Bevordering van de Studie van het Bank- en Effectenbedrijf (1945), kon geen passende directeur voor het Nibe vinden. Toen heeft Verrijn Stuart uiteindelijk aangeboden eens zijn eertijdse promovendus prof. dr. J.C. Jongman te polsen of die soms ambitie koesterde. En warempel, in november 1968 kon met veel vlagvertoon het kennisinstituut gepresenteerd worden.

Ter bevestiging van zijn fatsoenlijke inslag: misschien geeft het te denken dat de eerste stappen richting NIBE in 1943 werden gezet, met Verrijn Stuart als representant. Uit de omvangrijke studie van Milja van Tielhof (Banken in bezettingstijd. De voorgangers van ABN AMRO tijdens de Tweede Wereldoorlog en de periode van rechtsherstel; Contact 2003} komt het beeld naar voren van Verrijn Stuart als een anti-nazistische ‘burgemeester in oorlogstijd’, die waar mogelijk, zo goed mogelijk en zo lang mogelijk de bezetter niet ter wille was. Duidelijk moge zijn dat hij de aangewezene was om namens het gehele bankwezen voorzitter te worden van de Commissie voor den Cursus.

Of de bezetter oogmerk had met de bundeling van alle soorten van financiële instellingen in de opleidingssfeer een stap te zetten richting corporatisme in de financiële sector, is niet duidelijk. Mevrouw Van Tielhof antwoordde dat zij in de archieven van ABN.Amro bij Verrijn Stuart niets over de Commissie voor de Cursus was tegengekomen.

Verrijn Start
Verrijn Stuart midden jaren ’60

Twee dagen na een lunchlezing voor Nibe Regio Arnhem is de heer Verrijn Stuart op 25 oktober1969 onverhoeds overleden, 76 jaar oud.

Jan Schipper
02.03.2016

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.